ភាពវឹកវរ និងបំណុលវ័ណ្ឌករ ក្រោយសង្គ្រាមលោកលើកទី ១
ភាគទី ១
នាព្រឹកថ្ងៃទី១១ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩១៨ នៅវេលាម៉ោង ដប់មួយព្រឹក ស្នូរជួងបានបន្លឺឡើង នៅតាមបណ្តាវិហារកាតូលិកទាំងអស់ នៅទូទាំងប្រទេសបារាំង ដើម្បីអបអរសាទរបទឈប់បាញ់ ដែលបានចុះដោយភាគីជម្លោះ នៅក្នុងសង្រ្គាមលោកលើកទី១។ គេត្រូវរង់ចាំរហូតដល់ថ្ងៃទី២៨ ខែមិថុនា ឆ្នាំបន្ទាប់ ទើបសន្ធិសញ្ញាសន្តិភាពមួយត្រូវបានចុះហត្ថលេខា នៅទីក្រុង វែកសៃ (Versailles) ប្រទេសបារាំង ដែលជាសារបញ្ជាក់ប្រាប់មនុស្សក្នុងលោការបញ្ចប់សង្រ្គាមជាផ្លូវការ ក៏ប៉ុន្តែ រាល់ការវាយប្រយុទ្ធគ្នានៅលើសមរភូមិត្រូវបានបញ្ចប់ ចាប់ពីថ្ងៃទី១១ ខែ១១ ម៉ោង ១១ ឆ្នាំ១៩១៨។
ការវាយប្រយុទ្ធគ្នា អស់រយៈពេល ៤ខែ ៤ឆ្នាំ ក្នុងសង្រ្គាមលោកលើកទី១ បានបន្សល់ទុកនូវផលវិបាកយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរដល់បណ្តាប្រទេសជាប់ជម្លោះ ទាំងផលវិបាកខាងប្រជាសាស្រ្ត ភូមិសាស្រ្តនយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច សង្គម និងវប្បធម៌ ។ គិតជាសរុប សង្រ្គាមលោកលើកទី១ បានសម្លាប់ជីវិតមនុស្សជាង ១៧លាននាក់ ក្នុងនោះ មានទាហាន ១០លាននាក់ និងប្រជាជនជាង ៧លាននាក់ ចំណែកចំនួនអ្នករបួសវិញ មានរហូតដល់ទៅប្រមាណជា ២០ លាននាក់ ប្រទេសដែលទទួលរងការខូចខាតធ្ងន់ធ្ងរជាងគេ គឺអាល្លឺម៉ង់ និងបារាំង។
ក្រៅពីការបាត់បង់ជីវិតមនុស្ស ក្នុងវបត្តិសង្រ្គាមលោកលើកទី១ ក៏បានបង្កការខូចខាតយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរជាអតិបរិមាណផងដែរ ខាងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច ជាពិសេស ការខូចខាតហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ និងការបាត់បង់កម្លាំងពលកម្ម។ ម្យ៉ាងទៀត ប្រទេសជាប់ជម្លោះនីមួយៗសុទ្ធតែបាននាំគ្នាចំណាយលុយរាប់សិបពាន់លានដុល្លារក្នុងការធ្វើសង្រ្គាម ហើយភាគច្រើនលុយទាំងនេះបានមកពីការខ្ចីបំណុល ទាំងនៅក្នុង និងក្រៅប្រទេស។
ក្រោយពីសង្រ្គាមបញ្ចប់ទៅ បំណុលអស់ទាំងនេះក៏ត្រូវដល់ពេលសងគេវិញ ហើយក្នុងពេលជាមួយគ្នា តម្រូវការចំណាយក៏មានច្រើន ដើម្បីស្តារការខូចខាត ជាពិសេស ខាងផ្នែកហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ ដែលត្រូវបំផ្លិចបំផ្លាញដោយសារសង្រ្គាម ចំណែកឯសេដ្ឋកិច្ចវិញក៏មិនមានកំណើន ដោយសារតែខ្វះខាតកម្លាំងពលកម្មផ្សេង ។ ប្រឈមមុខនឹងបញ្ហានេះ ប្រទេសនីមួយៗបាននាំគ្នាធ្វើការបោះពុម្ពលុយយ៉ាងច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ ដើម្បីយកមកបង្រ្គប់ការចំណាយ ដែលជាហេតុធ្វើឲ្យអត្រាអតិផរណាត្រូវកើនឡើងខ្ពស់កប់ពពក ជាពិសេស នៅអាល្លឺម៉ង់។ នៅអំឡុងចុងឆ្នាំ១៩២៣ លុយម៉ាក (Mark) របស់អាល្លឺម៉ង់បានធ្លាក់ថ្លៃដល់កម្រិតទាបបំផុត ស្ទើរតែលែងមានតម្លៃអ្វីទាំងអស់ ពោលគឺ ជាង៤ពាន់ពាន់លានម៉ាក (៤ ០០០ ០០០ ០០០ ០០០) ទើបដូរបានមួយដុល្លារអាមេរិក។
នៅក្នុងពេលដែលអឺរ៉ុបកំពុងប្រឈមមុខនឹងភាពចលាចលខាងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច និងរូបិយវត្ថុ សហរដ្ឋអាមេរិកវិញ ដែលបានផ្តល់ប្រាក់កម្ចីរាប់ពាន់លានដុល្លារ ដល់បណ្តាប្រទេសអឺរ៉ុប ដើម្បីយកទៅធ្វើសង្រ្គាម ក៏បានលេចមុខឡើងជាមហាអំណាចសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោក រីឯមណ្ឌលហិរញ្ញវត្ថុពិភពលោកលែងស្ថិតនៅក្នុងទីក្រុងឡុងដ៍ ដូចជាពីពេលមុនទៀតហើយ ក៏ប៉ុន្តែ ទៅស្ថិតនៅឯទីក្រុងញូវយ៉ក សហរដ្ឋអាមេរិកឯណោះវិញ។
សង្រ្គាមលោកលើកទី១ក៏បានបង្កផលវិបាកខាងផ្នែកភូមិសាស្រ្តនយោបាយយ៉ាងសម្បើមផងដែរ ដល់តំបន់អឺរ៉ុប។ របបរាជានិយមត្រូវដួលរលំជាបន្តបន្ទាប់ ដោយនាំយកទៅជាមួយនូវក្រុមគ្រួសាររាជវង្សធំៗ ដែលធ្លាប់តែគ្រប់គ្រងអឺរ៉ុបជាច្រើនតំណកន្លងមកហើយ ។
ចក្រភពធំៗនៅអឺរ៉ុប រួមមាន ចក្រភពអាល្លឺម៉ង់ អូទ្រីសហុងគ្រី រុស្ស៊ី និងអូតូម៉ង់ត្រូវដួលរលំ ដោយបែកខ្ញែកគ្នាទៅជាប្រទេសតូចៗជាច្រើន ដូចជា ប្រទេសអូទ្រីស ហុងគ្រី ឆេកូស្លូវ៉ាគី ប្រទេសក្នុងអតីតយូហ្គោស្លាវី កើតចេញពីការដួលរលំនៃចក្រភពអូទ្រីសហុងគ្រី ប្រទេសហ្វាំងឡង់ និងប្រទេសជុំវិញសមុទ្របាល់ទិក កើតចេញពីការដួលរលំនៃចក្រភពរុស្ស៊ី ចំណែកតួកគី និងបណ្តាប្រទេសជាច្រើនផ្សេងទៀត នៅក្នុងតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ាសព្វថ្ងៃ កើតចេញពីការដួលរលំនៃចក្រភពអូតូម៉ង់។
រៀបរៀងដោយ ស្តេចផារាអង់
ព័ត៌មានថ្មីៗ
