ប្រាសាទព្រះវិហារ គឺជាប្រាសាទរបស់ខ្មែរយ៉ាងពិតប្រាកដ ដែលកសាងដោយមហាវីរក្សត្រខ្មែរព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី១ ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១ និង ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២ ដោយកាលបរិច្ឆេទកសាង:សតវត្សទី ៩-១២ ដើម្បីឧទ្ទិសថ្វាយ:ព្រះសិវៈស្រីសិខរិស្វរៈ
ស្ថាបត្យកម្មតាមរចនាបថឃ្លាំង ។ ប្រាសាទនេះ ស្ថិតនៅភាគខាងជើងនៃប្រទេសកម្ពុជាក្នុងភូមិសាស្ត្រ ភូមិធម្មជាតិ ឃុំស្រអែម ស្រុកជាំក្សាន្ត ខេត្តព្រះវិហារ អតីកាលមានទីតាំងក្នុងភូមិគ១ ឃុំកន្ទួត ស្រុកជាំក្សាន្ត ខេត្តព្រះវិហារ ដែលកសាងនៅលើកំពូលភ្នំព្រះវិហារនៃជួរភ្នំដងរែក ដែលមានរយៈកម្ពស់ ៦២៥ម៉ែត្រ ធៀបទៅនិងទឹកសមុទ្រ តែប្រជាជនថៃហៅភ្នំដងរែកថា ភ្នំវែង ចំណែកប្រជាជនឡាវហៅថា ភ្នំដេនមឿង ដោយ ប្រាសាទព្រះវិហារនេះផងដែរ គឺស្ថិតនៅជាប់នឹងព្រំប្រទល់ខេត្តស៊ីសាកេត នៃប្រទេសថៃ។
ដោយថ្មីៗនេះផងដែរ មានផេកហ្វេសប៊ុកថៃមួយឈ្មោះ มเหนทรบรรพต បានបង្ហោះរូបប្រាសាទព្រះវិហារចម្លងថ្មី ដែលនាំឱ្យប្រជាជនខ្មែរផ្ទុះកំហឹងនូវការចម្លងមួយនេះ ពិសេសជនជាតិថៃថែមទាំងចោទប្រកាន់ថាប្រាសាទនេះជារបស់ថៃ ដោយមានតឹកតាងគឺជណ្តើរប្រាសាទបែរមុខទៅប្រទេសថៃតែម្តង។
ការពិតទៅប្រាសាទចម្លងមួយនេះ ស្ថិតនៅក្នុងតំបន់ទេសចរណ៍មួយកន្លែងក្នុងខេត្តសាមុតប្រាកាន ដែលមានឈ្មោះថា ទីក្រុងបូរាណ ដែលប្រាសាទនេះ ការពិតគេបានសាងសង់ឡើងអំឡុងពេលដែលប្រាសាទព្រះវិហារជាកម្មសិទ្ធរួមជាមួយខ្មែរ កាលទីក្រុងឡេអេមិនទាន់កាត់ប្រាសាទព្រះវិហារមកឱ្យខ្មែរវិញ។ ហើយទីតាំងនេះផងដែរ ក៏មានរចនាប្រាសាទ និងទីកន្លែងសំខាន់ៗរបស់ពិភពលោកដើម្បីទាក់ទាញភ្ញៀវទេសចរណ៍មកកម្សាន្តទៀតផង។
យ៉ាងណាមិញ សម្រាប់ជាចម្ងល់ថា ហេតុអ្វីបានជាប្រាសាទព្រះវិហារខ្មែរ បែរជាមានជណ្តើរឡើង ស្ថិតនៅក្នុងទឹកដីថៃ សព្វថ្ងៃនេះទៅវិញ? តាមប្រវត្តិសាស្រ្តបានឱ្យដឹងថា ប្រាសាទព្រះវិហារផ្តើមសាងសង់ឡើងនៅក្នុងខេត្តព្រះវិហារនៃដែនដីព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា កាលពីបុរាណសម័យនោះ គឺពុំទាន់មានប្រទេសសៀម ឬថៃ តាំងនៅទីតាំងប្រទេសថៃសព្វថ្ងៃ នៅឡើយទេ ។
ពិសេស កាលពីបុរាណសម័យ ស្រុកខ្មែរមានផ្ទៃដីធំធេង ផ្នែកខាងលិចគឺលាតសន្ធឹង ពីខេត្តព្រះវិហារ ហួសប្រទេសថៃសព្វថ្ងៃ និងតរហូតទៅដល់ប្រទេសភូមា ។ ចំណែកផ្នែកខាងជើង គឺលាតសន្ធឹងរាប់បញ្ចូលទាំងក្រុងឈៀងម៉ៃ ដែលសព្វថ្ងៃជាខេត្តមួយរបស់ថៃនោះផង ។ ដូច្នេះមិនមែនមកចោទថា ដីត្រង់កន្លែងនោះ មានសៀម មានអី បើសៀមមិនទាន់មកដល់ឯណា ។ សៀមទាល់តែចុងសតវត្សរ៍ទី១៣ បានទើបនឹងចុះមក ។ ដូច្នេះ ដីត្រង់ដែលគេធ្វើប្រាសាទ នៅលើកំពូលភ្នំព្រះវិហារនេះ ជាដីរបស់ខ្មែរ ។ ខ្មែរចង់ធ្វើត្រង់ណា បែរទៅត្រង់ណា គេធ្វើតាមតែទីតាំងរបស់សាច់ភ្នំនោះ ៕
មកទស្សនាប្រាសាទព្រះវិហារដែលថៃចម្លងពីកម្ពុជាខាងក្រោម ៖